تجددگریزی در حوزه علمیه قم از دیدگاه دکتر عبدالوهاب فراتی

یک اراده‌ معصومانه ‌ای باید بر این نظم حضور داشته باشد

تازه ترین اثر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با عنوان «گونه‌ شناسی فکری سیاسی حوزه علمیه قم» به قلم دکتر عبدالوهاب فراتی در شمارگان 300 نسخه منتشر شد. دکتر فراتی در بیستم دی‌ ۱۳۹۵ در گفت و گویی با سایت مباحثات (مجله فکری تحلیلی حوزه و روحانیت) در جلسه نقد کتاب خود، ضمن اشاره به جریان های «سنّتیِ سلبی»، «سنّتیِ ایجابی»، «غیرسنّتیِ سلبی» و «غیر سنّتیِ ایجابی»،  درباره جریان تجددگریز موجود در حوزه علمیه قم گفته است:

«بنده طبق این مبنا یا چارچوب، بررسی افکار سیاسی در حوزه را شروع کردم. سپس متوجّه شدم که جریانی در حوزه وجود دارد که اساساً خیلی در این چارچوب قرار نمی‌گیرد: کسانی که اساساً به نظم سیاسی توجه نمی‌کنند. سپس یک تقسیم متقدم ‌تری را ارایه کردم بدین شیوه: توجه یا عدم توجه به امر سیاسی در عصر غیبت؛ توجه به امر سیاسی یا سنتی است و یا غیرسنتی؛ هرکدام از این دو رویکرد سنتی یا غیر سنتی نیز یا سلبی هستند یا ایجابی. سپس در بخش افرادی که توجه به امر سیاسی ندارند جریانی را در حوزه پیدا کردم که به تعبیر افلاطون اساساً التفات سیاسی(political attention) ندارند؛ یعنی حتّی هنگامی هم که در مورد نوع حکومت یا اصل دولت با آن‌ها بحث می‌کنید، اساساً نگاهی به این موضوع ندارند. جریان آقای وحید یا برخی از اخباریون در قم را در این دسته قرار دادم؛ چون آن‌ها در گفت‌وگوهایشان توجه تئوریکی به این بحث نکردند؛ بدین معنا که در گفت‌وگوهای خودشان وقتی به این بحث رسیده‌اند، گفت‌وگوهای نظری شان را قطع کرده‌اند و اگر هم سخنی در باب دولت داشته‌اند، بیش‌تر آن را در عصر حضور مطرح کرده‌اند و گفته‌اند شما زمانی می‌توانید به نظم سیاسی یا نظم دینی اطمینان داشته باشید که یک اراده‌ معصومانه‌ای بر این نظم حضور داشته باشد؛ شما در کوفه می‌توانید اطمینان پیدا کنید که کسی گرسنه نمی‌خوابد و خلخالی از پای زنی کنده نمی‌شود؛ در عصری که امام حضور ندارد در واقع زندگی مؤمنانه هم شکل نمی‌گیرد. به‌‌تعبیر دیگر، هیچ تأمل فقهی، اجتهادی و تئوریکی در باب نظم دینی یا سیاسی در عصر غیبت نداشته‌اند؛ چون بر این باورند که در غیاب امام زندگی مؤمنانه به مخاطره می‌افتد. آن‌هایی که این‌گونه فکر می‌کنند بالاخره در درون یک دولت زندگی می‌کنند؛ حالا یا در زمان شاه و یا در زمان جمهوری اسلامی؛ در این حالت اگر هم تعاملی با این نوع دولت‌ها دارند، از باب شناسایی‌های دوفکتو است؛ به این معنا که به‌طور عملی با این دولت‌ها زندگی می‌کنند؛‌ اما آن‌ها را به‌صورت دوژور و نظری تأیید نمی‌کنند. مثلاً شما معتقد هستید که در ایران نظام بانکداری ربوی است؛ اما به‌ناچار اگر بخواهید در این نظام وجهی را انتقال دهید، عملاً مجبور هستید از طریق همین سیستم انجام دهید؛ هرچند نظراً نمی‌پذیرید. درمجموع باید توجه کنیم که بخشی کاملاً این‌گونه هستند و به اصطلاح التفات سیاسی ندارند.»

متن کامل گفت و گوی فوق

مطالب مرتبط:

روايتي از تجددگريزان حوزه علميه قم

تجددستیزان در کتاب جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم